Έκθεση του François Rolland, κυβερνήτη του βοηθητικού καταδρομικού S/S Burdigala

Έγγραφη έκθεση του κυβερνήτη, του βοηθητικού καταδρομικού S/S Burdigala, εφέδρου υποπλοιάρχου François Rolland, κατόπιν διαταγής του γαλλικού στρατού.

Μετάφραση: Αθανάσιος Γιαννούκος

Το βρετανικό αντιτορπιλικό HMS Rattlesnake ήταν το πλοίο που έσπευσε να βοηθήσει του ναυαγούς του S/S Burdigala. Στην έκθεση του κυβερνήτη François Rolland, γίνεται ειδική μνεία για την εξαιρετική στάση και το πνεύμα συντροφικότητας του κυβερνήτη και του πληρώματος του HMS Rattlesnake. (KFB Collection)

Εφημερίς της Κυβερνήσεως, 15 Οκτωβρίου 1919.

«Βοηθητικό καταδρομικό BURDIGALA : Τορπιλίστηκε και βυθίστηκε, στις 14 Νοεμβρίου 1916, στο κανάλι της Κέας, ενώ έως το τελευταίο λεπτό έβαλε ενάντια στο περισκόπιο του εχθρού.
Το πλήρωμά του έδωσε ένα ωραίο παράδειγμα ενέργειας και αυτοθυσίας.»

Έκθεση του εφέδρου υποπλοιάρχου ROLLAND, κυβερνήτη του βοηθητικού καταδρομικού BURDIGALA.

Έχω την τιμή να σας δώσω αναφορά για τις περιστάσεις, κάτω από τις οποίες απωλέσθη το βοηθητικό καταδρομικό BURDIGALA, το πρωί της 14ης Νοεμβρίου 1916, στις 11.20 (ώρα ανατολικής Ευρώπης).

Το πλοίο είχε αποπλεύσει από την Θεσσαλονίκη την προηγουμένη, στις 16.30, με πορεία προς την Τουλόν και με 29 επιβάτες του στρατού ξηράς και ναυτικούς. Δεν μετέφερε κανένα εξοπλισμό.

Η ταχύτητά του ήταν 14.75 κόμβοι, και ήταν η ανώτατη ταχύτητα που μπορούσαν να δώσουν οι πολυχρησιμοποιημένοι λέβητες. Η πραγματική πορεία ήταν 227 μοίρες*, με αποκλίσεις 15 μοιρών, σε διαφορετικές κατευθύνσεις, κάθε τέταρτο της ώρας. Ο καιρός ήταν καλός και η θάλασσα ήρεμη. Στις 10.45 βρισκόμασταν 2 περίπου ναυτικά μίλια από το ακρωτήριο, ΝΝΔ από τον λιμένα του Αγίου Νικολάου της νήσου Κέας:

Γεωγραφικό πλάτος = 37° 39΄ Βόρειο
Γεωγραφικό μήκος = 24° 16΄ Ανατολικά του Greenwich

Η πορεία ήταν προς την δεξιά πλευρά, δηλαδή 247 μοίρες**, όταν ξαφνικά το καράβι τραντάχθηκε, ταυτόχρονα με το άκουσμα μίας έκρηξης. Είχε τορπιλιστεί στην δεξιά πλευρά, πίσω κάθετα, χωρίς οι άνδρες της βάρδιας να έχουν δει ούτε περισκόπιο, ούτε πορεία τορπίλης.

Σχεδόν αμέσως το πλοίο έγειρε προς την δεξιά πλευρά, με κλίση 3-4 μοιρών. Παρέμεινε σ’ αυτήν την θέση, χωρίς η κλίση του να μεγαλώσει, για 20 περίπου λεπτά της ώρας.

Η πρώτη μου κίνηση, μη ξέροντας την κατάσταση ακριβώς και μη γνωρίζοντας αν υπήρχε εισροή υδάτων, ήταν να σταματήσουν οι μηχανές, το γρηγορότερο δυνατόν, για να μπορέσουμε να κατεβάσουμε τις βάρκες χωρίς να ρισκάρουμε να τις δούμε να γεμίζουν με νερό, λόγω της ταχύτητας, ή να δούμε να σπάζουν τα καπόνια. Βλέποντας ότι η πλευστότητα του πλοίου δεν είχε αλλάξει, έδωσα διαταγή στις μηχανές να κάνουν πρόσω με την δεξιά μηχανή, ενώ συγχρόνως γύρισα το τιμόνι προς τα αριστερά, με σκοπό να προσαράξω το πλοίο μέσα στον όρμο του Αγίου Νικολάου, εάν κατάφερνε να φτάσει έως εκεί. Εκ των υστέρων πληροφορήθηκα ότι οι διαταγές μου αυτές δεν έφτασαν στους παραλήπτες, καθώς το πρώτο επίπεδο του μηχανοστασίου είχε καλυφθεί ολοκληρωτικά με νερό. Παρ΄ όλα αυτά η πρώτη μου διαταγή εξετελέσθη, από τον αξιωματικό μηχανικό, που εκείνη τη στιγμή δεν είχε βάρδια, βοηθούμενο από δύο δεύτερους μηχανικούς που μπόρεσαν να κλείσουν τις βάνες κυκλοφορίας του ατμού από το επάνω μέρος των μηχανών. Η δεύτερη διαταγή εξετελέσθη επίσης, αλλά με αντίθετο τρόπο, δηλαδή έβαλαν την αριστερή μηχανή πρόσω και ιδού γιατί. Ο αξιωματικός μηχανικός, που σταμάτησε τις μηχανές, πληροφορήθηκε για την πρόθεση μου να φτάσουμε στην ξηρά και ξαναέβαλε πρόσω τις μηχανές, αλλά τα κατάφερε μόνο με την αριστερή μηχανή η οποία συνέχισε να δουλεύει με χαμηλές στροφές έως την βύθιση του πλοίου.

Παρ’ όλα αυτά κατόρθωσα να γυρίσω το σκάφος προς την είσοδο του όρμου του Αγίου Νικολάου, αλλά δυστυχώς δεν φτάσαμε ως εκεί.

Αμέσως μετά την έκρηξη εισχώρησε το νερό αμέσως και με τόσο μεγάλη ταχύτητα στο μηχανοστάσιο, από όπου το πλήρωμα μόλις που πρόλαβε να διαφύγει. Όπως μου είπε ο πρώτος μηχανικός, «το νερό ανέβαινε με την ίδια ταχύτητα που ανεβαίναμε κι εμείς». Κάτω από τις διαταγές του μηχανικού αυτού, έκλεισαν οι εσωτερικές στεγανές μπουκαπόρτες των μηχανών και των λεβήτων. Μία δε από αυτές έκλεισε αυτόματα κάτω από το τράνταγμα. Μία άλλη, από τις επάνω μπουκαπόρτες, χειροκίνητη, η οποία συνδέει το μηχανοστάσιο με το συνεργείο, και η οποία έκλεινε κάθε βράδυ, έμεινε δυστυχώς ανοικτή λόγω στρέβλωσης των μεντεσέδων κατά την έκρηξη.

Αμέσως μετά την έκρηξη, που συνέβη κοντά στο ηλεκτροπαραγωγικό ζεύγος, αν όχι κάτω από αυτό, όλα τα φώτα έσβησαν. Η προσπάθεια να θέσουν σε λειτουργία το δεύτερο ηλεκτροπαραγωγικό ζεύγος δεν απέδωσε, λόγω του βραχυκυκλώματος που προήλθε από το νερό.

Το πλήρωμα εκκένωσε τα λεβητοστάσια όταν έγινε η έκρηξη, αφού έκλεισε τις μπουκαπόρτες, κάτω από την επίβλεψη των αξιωματικών.

Στη γέφυρα, την ώρα που εκτελούντο οι διαταγές για την διάσωση του σκάφους και του πληρώματος, εποπτεύαμε την περιοχή γύρω από το πλοίο. Δύο ή τρία λεπτά μετά την έκρηξη, ο δεύτερος πηδαλιούχος, CHANTELAC, μας επέστησε την προσοχή στο ότι διέκρινε απόνερα στην αριστερή πλευρά και ότι λίγο αργότερα είδε ένα περισκόπιο. Αμέσως εδόθη διαταγή στους πυροβολητές να σκοπεύσουν και να πυροβολήσουν, αλλά δυστυχώς ο εχθρός δεν φάνηκε να έχει πληγεί. Αμέσως μετά τα πρώτα πυρά το υποβρύχιο καταδύθηκε και το περισκόπιο του χάθηκε μερικές στιγμές αργότερα, αφ΄ ότου είχε εντοπισθεί. Οι βολές σταμάτησαν και η εποπτεία συνεχίστηκε, χωρίς όμως να παρατηρηθεί τίποτα.

Εν τω μεταξύ έστειλα έναν αξιωματικό στον ασύρματο για να στείλει το σήμα κινδύνου. Επέστρεψε λέγοντας ότι το σήμα εστάλη, αλλά από τον εφεδρικό ασύρματο, λόγω της διακοπής του ηλεκτρικού ρεύματος μετά την παύση λειτουργίας της ηλεκτρικής γεννήτριας. Διαπίστωσε ότι το σήμα S.O.S. εστάλη, αλλά συμπλήρωσε ότι δεν ήταν δυνατόν να δοθούν επιπλέον πληροφορίες, όπως το όνομα και η θέση του πλοίου, λόγω της μικρής εμβέλειας του εφεδρικού ασυρμάτου. Οι πληροφορίες αυτές δεν επιβεβαιώθηκαν, στην συνέχεια, από τον τότε προϊστάμενο του ασυρμάτου.

Φοβούμενος επίσης ότι δεν θα μπορούσαμε να κατεβάσουμε τις βάρκες από την αριστερή πλευρά, την τελευταία στιγμή, στην περίπτωση που θα αυξανόταν η κλίση προς τα δεξιά, κατέβασα τις βάρκες από την πλευρά αυτή, έως λίγο πιο πάνω από τη θάλασσα, έτσι ώστε να μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν την κατάλληλη στιγμή για την εκκένωση του πληρώματος.

Εκτός αυτού ασχολήθηκα επιπλέον με την συλλογή των απόρρητων και εμπιστευτικών εγγράφων, τα οποία ρίχτηκαν στη θάλασσα, αφού λάβαμε όλα τα μέτρα έτσι ώστε να βυθιστούν.

Από τη στιγμή που το πλοίο επλήγη, το κύριο μέλημα μου ήταν να γνωρίζω αν θα επέπλεε, για το σκοπό αυτό λάμβανα συνεχείς αναφορές από τον αξιωματικό μηχανικό για την αύξηση της στάθμης των υδάτων, ο οποίος αφού βεβαιώθηκε ότι όλα τα απαραίτητα μέτρα για την περίπτωση βύθισης είχαν ληφθεί, ήρθε στη γέφυρα για να μου δώσει αναφορά για την κατάσταση μας.

Ερχόταν κάθε φορά να με πληροφορήσει για την αύξηση της στάθμης του νερού, έως ότου κάποια στιγμή με πληροφόρησε ότι το νερό είχε εισβάλει στο λεβητοστάσιο φθάνοντας σε ύψος 4 μέτρων. Αν και μου είπε ότι ήταν της γνώμης ότι η φρακτή είχε υποχωρήσει, πιστεύω όμως ότι το νερό προερχόταν από τις μηχανές, μέσω μιας ανοικτής μπουκαπόρτας προς ένα διάδρομο, ο οποίος κατέληγε σε έναν χώρο όπου βρισκόταν μια άλλη πόρτα που οδηγούσε προς τα κάτω, στο λεβητοστάσιο, από όπου και έρεε. Αυτή η πληροφορία, σε συνδυασμό με κάποιες επιβεβαιωμένες ενδείξεις που είχαμε στη γέφυρα, έδειξε ότι η κλίση των 3-4 μοιρών είχε φθάσει στις 7-8 μοίρες, με αποτέλεσμα η αργή αλλά σταθερή βύθιση του πλοίου να με κάνει να καταλάβω, ότι η ολική του βύθιση δεν θα αργούσε. Αυτό συνέβη 8 με 10 λεπτά πριν από την πλήρη του βύθιση. Κάθε ελπίδα για την σωτηρία του BURDIGALA είχε πλέον χαθεί, έτσι έδωσα την διαταγή εγκατάλειψης του. Μόλις βεβαιώθηκα ότι και οι τελευταίοι -δηλαδή το προσωπικό της τιμονιέρας, τα όπλα, και οι αξιωματικοί που ήταν υπεύθυνοι για την τάξη στην γέφυρα-, κατέβηκαν, καθέλκυσα τις βάρκες. Εν τω μεταξύ, το αγγλικό αντιτορπιλικό RATTLESNAKE, που βλέπαμε ήδη από τη στιγμή της έκρηξης, ήρθε προς εμάς με μεγάλη ταχύτητα, από την αριστερή πλευρά, καθώς ο πλοίαρχός του με πληροφορούσε ότι ερχόταν να παραλάβει αυτούς που βρίσκονταν ακόμα επί του σκάφους. Του είπα να περιμένει ένα λεπτό και μετά από σκέψη του ανακοίνωσα ότι θα ήταν καλύτερα να απομακρυνθεί, πιστεύοντας ότι πιθανώς η κατά μήκος πλευρική προσέγγιση θα τον εξέθετε στον κίνδυνο να τορπιλιστεί και ο ίδιος. Η έλευσή του ανάγκασε τις δύο τελευταίες βάρκες, την μεν πρώτη διοικούμενη από τον δεύτερο αξιωματικό, την δε δεύτερη διοικούμενη από τον αρχιμηχανικό, να απομακρυνθούν για να μην συνθλιβούν μεταξύ των δύο πλοίων, αν και επιθυμούσαν να με περιμένουν, εν αντιθέσει με τις διαταγές που είχαν λάβει να απομακρυνθούν. Προχώρησα μερικά βήματα στο κατάστρωμα, κατόπιν προς την γέφυρα, συνοδευόμενος από τον υπεύθυνο αξιωματικό ελιγμών, ο οποίος δεν έφυγε από κοντά μου, και τότε καταλάβαμε ότι το πλοίο επρόκειτο σύντομα να βυθιστεί.

Κατευθυνθήκαμε στην αριστερή πλευρά του πλοίου όπου υπήρχαν ακόμα δύο σχεδίες στα παλάγκα καθέλκυσης. Στην πορεία συναντηθήκαμε με έναν Άγγλο ναύτη ο οποίος είχε ανέβει στο πλοίο κατά την προσέγγιση του RATTLESNAKE, και παρέμεινε σ’ αυτό μετά την απομάκρυνση του αντιτορπιλικού. Ο αξιωματικός έκοψε τα σκοινιά των σχεδιών και κατεβήκαμε και οι τρεις, πρώτα ο Άγγλος ναύτης, μετά ο αξιωματικός ελιγμών, και μετά εγώ, αφήνοντας να μας παρασύρει το ρεύμα. Βρεθήκαμε και οι τρεις στην ίδια σχεδία αλλά δεν μπορούσαμε να απομακρυνθούμε καθώς η δίνη του βυθιζόμενου πλοίου είχε γίνει πλέον αισθητή.

Μερικές στιγμές αργότερα το Burdigala βυθίστηκε, 35 περίπου λεπτά μετά την έκρηξη.

Αφού μας περισυνέλεξε μια λέμβος του RATTLESNAKE, ο αξιωματικός ελιγμών και εγώ, μεταφερθήκαμε σε μια από τις δύο λέμβους, αυτή του αρχιμηχανικού, που βρισκόταν κοντά, σε απόσταση ασφαλείας, για τη διάσωσή μας. Μετά από αυτό κατευθυνθήκαμε προς το RATTLESNAKE, το οποίο είχε ήδη περισυλλέξει τις υπόλοιπες λέμβους. Αμέσως μετά την επιβίβαση όλων στο αντιτορπιλικό, αυτό συνέχισε την πορεία του για τον Πειραιά όπου φτάσαμε στις 15.30. Εκεί επιβιβασθήκαμε στο πλοίο PROVENCE***.

Μου αναφέρθηκε ότι κοντά στον τόπο που τορπιλιστήκαμε υπήρχε μια μικρή ψαρόβαρκα. Μου επισημάνθηκε επίσης ότι υπήρχε και μια σημαδούρα κωνικού σχήματος κοντά στη βάρκα. Δηλώνω το γεγονός αυτό, πιστεύοντας ότι ενδεχομένως μπορεί να φανεί χρήσιμο.

Η καταμέτρηση του πληρώματος πραγματοποιήθηκε στο κατάστρωμα του RATTLESNAKE, όπου με μεγάλη ικανοποίηση διαπίστωσα ότι όλο το πλήρωμα και οι επιβάτες ήταν παρόντες. Δυστυχώς την επομένη ημέρα θρηνήσαμε τον θάνατο ενός νέου μηχανικού, με το όνομα LOSCO, ο οποίος πέθανε από εγκαύματα τα οποία προήλθαν μετά την ρήξη ενός σωλήνα ατμού στο λεβητοστάσιο, κατά την στιγμή της έκρηξης.

Τελειώνοντας, θέλω να εκφράσω την ικανοποίησή μου για την καλή συμπεριφορά ορισμένων αξιωματικών, υπαξιωματικών και ναυτών, τα ονόματα των οποίων βρίσκονται καταχωρημένα στον επισυναπτόμενο κατάλογο με σκοπό την παρασημοφόρησή τους. Πιστεύω ότι είναι τα προσόντα της ψυχραιμίας, της ενέργειας, της ηρεμίας και της πνευματικής παρουσίας, του πληρώματος, τα οποία επέτρεψαν στο πλοίο να επιπλεύσει περισσότερη ώρα, έτσι ώστε να πραγματοποιηθεί η εκκένωση χωρίς να θρηνήσουμε την απώλεια ανθρώπινων ζωών.

Είμαι ευχαριστημένος για το γεγονός ότι οι διακρίσεις που ζήτησα γι΄ αυτούς χορηγήθηκαν σαν ανταμοιβή για την συμπεριφορά τους. Πολλοί από αυτούς ανήκουν στις εφεδρείες του ναυτικού, οι περισσότεροι στο εμπορικό ναυτικό, διέπονται δε από πνεύμα αφοσίωσης με το οποίο κατάφεραν να αναδείξουν την ηθική τους ικανότητα, η οποία επιβεβαιώθηκε δοκιμαζόμενη και στα δυο, και κατά την διάρκεια της υπηρεσίας τους εν ώρα πλεύσης, αλλά και κατά την διάρκεια της βύθισης του πλοίου.

Δεν μπορώ επίσης να μην αναφερθώ στην εξαιρετική στάση και το πνεύμα συντροφικότητας του κυβερνήτη του RATTLESNAKE, ο οποίος δεν δίστασε, προκειμένου να σωθούν ανθρώπινες ζωές, να φέρει το πλοίο του κατά μήκος του BURDIGALA, το οποίο περιμέναμε να βυθιστεί από στιγμή σε στιγμή, πραγματοποιώντας έναν ελιγμό ο οποίος θα μπορούσε να έχει καταστρεπτικές συνέπειες για το σκάφος και το πλήρωμα του. Αυτό δεν πρέπει να αγνοηθεί.

Η υποδοχή μας στο πλοίο του, από τον ίδιο και το ανώτερο και κατώτερο πλήρωμα, ήταν φιλική και ευγενική καθώς όλοι έκαναν τα πάντα για να μας ανακουφίσουν.

Αναφέρω επίσης την εξαιρετική συμπεριφορά του Άγγλου ναύτη Charles TOOKE, ικανού ναυτικού του παρόντος αντιτορπιλικού, του οποίου η πρώτη παρόρμηση ήταν να πηδήξει στο κατάστρωμα και να είναι όσο το δυνατόν χρήσιμος, παραβλέποντας τους κινδύνους, χωρίς να εκδηλώσει ούτε έκπληξη ούτε στεναχώρια μετά την αποχώρηση του πλοίου του.

Τις λίγες στιγμές που πέρασε μαζί με τον αξιωματικό ελιγμών και με μένα, ήταν πάντοτε στο πλευρό μας και δεν εγκατέλειψε το πλοίο παρά μόνον όταν του είπαμε εμείς.

Υπογραφή

Rolland

_______________________________________________________

*) Η γαλλική αναφορά του κειμένου είναι «route vraie était le S47W.». Η καταχώρηση «S47W» σημαίνει «Νότια και 47 μοίρες Δυτικά», σύνολο 227 μοίρες.

**) Αν και στο γαλλικό κείμενο η φράση είναι «Route sur la bordée de droite, c’est-à-dire au S.67W.», ο γράφων εννοεί προφανώς «Route sur le bord de droite, c’est-à-dire au S.67W.». Αυτό σημαίνει ότι το πλοίο, κινούμενο κάνοντας συνεχή ζικ-ζακ, ακολουθούσε πορεία 247 μοιρών κινούμενο προς την δεξιά πλευρά, και 212 μοίρες κινούμενο προς την αριστερή πλευρά, έχοντας πραγματική πορεία 227 μοίρες.

***) Πρόκειται για το θωρηκτό PROVENCE, την ναυαρχίδα του γαλλικού ναυτικού στο Αιγαίο. Το θωρηκτό Provence ήταν επίσης αυτό που στις 21 Νοεμβρίου 1916, μια εβδομάδα μετά την βύθιση του Burdigala, έλαβε το σήμα για την βύθιση του HMHS Britannic.